Siklotimiya nədir?

Siklotimiya nədir?

Siklotimiya depressiya əlamətlərinin çoxsaylı epizodlarını və yüksək əhval-ruhiyyə əlamətləri dövrlərini əhatə edən psixi və davranış pozğunluğudur.
Siklotimiya olan insanlar həm depressiv fazaları, həm də hipomanik fazaları (tam manik epizoddan daha az şiddətli) yaşayırlar. Siklotimiyada depressiv və manik simptomlar pozğunluğun labil və reaktiv təbiətinə görə dəyişkən müddətlər davam edir. Depressiya epizodları əsas depressiv pozğunluğa bənzəyir. Bu, darıxdırıcı fikirlər və hisslər və intellektual və ya sosial fəaliyyətlər üçün motivasiyanın olmaması kimi müəyyən edilir. Siklotimik pozğunluqdan əziyyət çəkən insanların əksəriyyəti adətən yorğun olur və uzun müddət tez-tez yatmağa meyllidirlər. Lakin onların başqa bir hissəsi, əksinə, yuxusuzluqdan əziyyət çəkir.

Siklotimik depressiyanın digər əlamətlərindən biri əvvəllər son dərəcə vacib olan insanlara və ya fəaliyyətlərə laqeydliyin yaranmasıdır. Siklotimik depressiya qərar qəbul etməkdə çətinlik yaradır. Həmçinin, bu vəziyyətdə olan insanlar tənqidi davranmağa və asanlıqla şikayət etməyə meyllidirlər. İntihar düşüncələri hətta siklotimiyanın yüngül formalarında da yayğındır.

Depressiv vəziyyətdə siklotimik pozğunluğu olan insanlar da tez-tez baş ağrıları, baş və sinədə sıxılma, başda boşluq hissi, halsızlıq, çəki itkisi və saç tökülməsi kimi fiziki şikayətlər yaşayırlar. Tipik depressiya ilə siklotimik depressiyanı fərqləndirən amil siklotimik depressiyada hipomaniya hallarının olmasıdır. Siklotimik pozğunluğu olan insanlar özlərini və ya başqalarını xəbərdar etmədən depressiyadan hipomaniyaya keçə bilərlər. Mərhələlərin müddəti və tezliyi proqnozlaşdırıla bilməz. Hipomaniya vəziyyətində insanların düşüncələri daha sürətlə formalaşır. Bu səbəbdən daha ünsiyyətcil və danışqan olurlar. Onlar çox pul xərcləyə, kortəbii hərəkətlərlə məşğul ola, özlərinə inamlarını artıra və daha çox nümayiş etdirə bilərlər.

Siklotimik pozğunluqdan əziyyət çəkən insanların əksəriyyəti hipomaniya vəziyyətlərinin anormal olduğunu bilmədən depressiya vəziyyətinə keçid edirlər. Yüngül manik epizodlar adətən insanın şəxsiyyətinin bir hissəsi və ya sadəcə yüksək əhval-ruhiyyə kimi şərh olunur. Bundan əlavə, pozğunluq tez-tez uşaqlıq və ya yeniyetməlik dövründə görünür. Bu, bir insanda pozğunluq əlamətlərini və şəxsiyyətini ayırd etməyi daha da çətinləşdirir. Məsələn, insanlar sadəcə əhval dəyişikliyindən əziyyət çəkdiklərini düşünə bilərlər.

Siklotimik pozğunluq, fərdin ailədən, dostdan və ya sevilən birindən ayrılması nəticəsində də baş verə bilər. Siklotimik pozğunluğa baş verən digər problemlər arasında sosial narahatlıq, rədd edilmə qorxusu və ağrılı keçmiş təcrübələrlə əlaqəli insanlara düşmən olmaq meyli daxildir. Siklotimik pozğunluğu olan insanlar hipomaniya vəziyyətində olduqda sıx şəxsiyyətlərarası münasibətlər yaşayırlar. Depressiyaya düşəndə onlar özlərini ətraf mühitdən təcrid etməyə meyllidirlər. Bunlar da öz növbəsində fərdləri tez-tez qısa, təlatümlü münasibətlərə aparır.

Siklotimiyanın müalicəsi

Siklotimiyanın müalicəsi zamanı bir sıra idrak, davranış və farmakoloji müdaxilələrlə uğur əldə edilə bilər. Siklotimik pozğunluğu olan şəxslər üçün müxtəlif müdaxilə variantları mövcuddur. Həyat tərzində sadə bir dəyişiklik mühüm komponent ola bilər. Buna misal olaraq çoxlu məşq etmək olar. Məşq əhval-ruhiyyəni tənzimləməklə yanaşı, emosional sabitliyə də kömək edir. Əlbəttə ki, bu, siklotimik pozğunluğu aradan qaldırmayacaq, lakin insana müəyyən qədər rahatlıq verə bilər. Koqnitiv davranış terapiyası siklotimik pozğunluq əlamətləri olan insanlar üçün potensial olaraq effektiv hesab olunur. Davranış yanaşmalarına əlavə olaraq, dərman müalicəsi də istifadə edilə bilər.

Müvafiq cari farmakoloji müdaxilələrin əksəriyyəti əhval-ruhiyyə (məsələn, antidepresanlar) üçündür. Ancaq bəzən litium sirkadiyalı sistemə (orqanizmimizin bir gündə həyata keçirdiyi fizioloji, hormonal və psixoloji proseslərə) təsir göstərə bilər. Əksinə, psixososial müdaxilələr tez-tez əhval-ruhiyyənin tənzimlənməsinə (məsələn, idrak terapiyası) və ya davranışın dəyişdirilməsinə (məsələn, sosial ritm terapiyası) yönəlmişdir. Psixoterapiya və farmakoterapiya müxtəlif müdaxilə yollarını hədəfləmək üçün birlikdə istifadə edilərsə, müdaxilələr daha effektiv ola bilər.

Psixoloq Rahidə Şahverdiyeva